Mae posib clywed sawl ymateb i’r newyddion yma; ‘Beth yw hynny?’ neu ‘Beth yw’r ots?!’
 
Natura 2000 – Beth yw hynny?
Mae rhwydwaith Natura 2000 o safleoedd yn ffurfio rhwydwaith unigryw yn fyd-eang o ardaloedd wedi’u gwarchod sy’n ymestyn ar draws yr Undeb Ewropeaidd. Yn ymestyn o gyrion Môr yr Iwerydd i’r Môr Du yn y Dwyrain, Môr y Canoldir yn y de a Chylch yr Arctig yn y Gogledd, dynodir Safleoedd Natura o dan y ddau ddarn mwyaf dylanwadol o ddeddfwriaeth Ewropeaidd sy’n rhoi sylw i gadwraeth natur a’r amgylchedd.  
 
Mae’r Gyfarwyddeb Adar yn gwarchod pob aderyn gwyllt, eu nythod, eu hwyau a’u cynefinoedd yn yr Undeb Ewropeaidd. Mae safleoedd o’r enw Ardaloedd Gwarchodaeth Arbennig yn cael eu dosbarthu o dan y Gyfarwyddeb Adar er mwyn gwarchod adar sy’n brin neu’n agored i niwed yn Ewrop, gan gynnwys adar mudo rheolaidd ac ymwelwyr. Dynodir safleoedd o’r enw Ardaloedd Cadwraeth Arbennig o dan Gyfarwyddeb Cynefinoedd Ewrop ar gyfer cynefinoedd a bywyd gwyllt heb fod yn adar. Gyda’i gilydd, mae’r Ardaloedd Gwarchodaeth Arbennig a’r Ardaloedd Cadwraeth Arbennig yn ffurfio rhwydwaith Natura 2000. 

Mae creu Ardal Gwarchodaeth Arbennig botensial yn dod ag ardal newydd fawr o arfordir a dyfroedd mewndirol Ynys Môn yn rhan o rwydwaith Natura 2000 ac o dan ddylanwad deddfwriaeth Ewropeaidd a chartref, yn ogystal â chreu cyfrifoldebau newydd i bobl sy’n gwneud penderfyniadau ac i gymunedau yn yr ardal. 
 
Mae’r môr-lyn yng Nghemlyn nid yn unig yn rhan o Ardal Gwarchodaeth Arbennig botensial Môr-wenoliaid Ynys Môn ond hefyd wedi’i ddynodi fel Ardal Cadwraeth Arbennig. Yn cael ei ystyried fel y môr-lyn arfordirol hallt gorau yng Nghymru, mae môr-lyn Cemlyn yn gynefin Ewropeaidd blaenoriaeth sy’n gartref i nifer o rywogaethau prin ac arbenigol, gan gynnwys cocos y môr-lyn a malwen y llaid y môr-lyn. 
 
Yn y DU ac yma yng Nghemlyn, efallai ein bod yn cyrraedd blwyddyn olaf ein haelodaeth lawn o’r Undeb Ewropeaidd ac mae Diwrnod Natura 2000 2018 yn cynnig cyfle i adlewyrchu yn ogystal â dathlu. Mae’r dyfodol yn ansicr o hyd i rwydwaith Natura 2000 yn y DU ond bydd y goblygiadau i integriti rhwydwaith Natura 2000 yn gyffredinol ac i’n bywyd gwyllt a’n cynefinoedd ni’n ddwys.            
 
Ar yr 21ain Mai 2018, bydd Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru, fel rhan o Brosiect LIFE y Fôr-wennol Wridog, yn nodi Diwrnod Natura 2000 yng Ngwarchodfa Cemlyn yng Ngogledd Ynys Môn.                 

Mae newyddion yn trafaelio yn cyflym yn nghymuned yr adarwyr – newyddion drwg hyd yn oed yng hynt.  Yn Cemlyn mae hi ‘n dra ddistaw.
​
​Yn gynharach eleni ac yn dilyn amrediad o dymhorau bridio gwych,  gosodwyd Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru, gyda chymorth gan Prosiect LIFE y Môr-wennol wridog, rafftiau ar y lagŵn yng Nghemlyn.  Mesur gweithredol oedd hyn i annog y môr-wennol gyffredin, i amddiffyn adar bridio yn erbyn cael eu rheibio ac i leddfu “pwysa” ar y safle nythu gan fod nythfa’r môr-wennoliaid pigddu yn tyfu’n gyson.  Cynamserol roedd ein gobeithion cynnar am 2017 ac rydym yn dra siomedig i orfod adrodd, er y cychwyniad da, y bod 2017 wedi bod yn flwyddyn anodd dros ben ac mae’r môr-wennoliaid wedi gadael eu nythod ac wedi gwasgaru.
​
O ganol mis Mai ymlaen,  fe ddaeth hi yn amlwg fod yr ynysoedd yn y lagŵn yng Nghemlyn yn cael eu poenydio gan ddyfrgwn – rhywogaeth sydd , fel y môr-wennoliaid, yn elw o amddiffyniad llywodraethol gre.   Yn y dechrau targed yr ysglyfaethu oedd nythod y gwylanod penddu ond, fe oedd yr aflonyddwch a’r cynnwrf oedd wedi gael eu creu gan y rheibwyr hyn wedi cadw’r gwylanod ar môr-wennoliaid i ffwrdd o’r ynysoedd a’i nythod am gyfnod maith, yn aml ar nosweithiau gwlyb ac oer.  Mae ysglyfaethu cytunedig ac hir dymor o rywogaethau amddiffynnol gan rywogaethau amddiffynnol arall yn creu penbleth rheolaeth cymhleth i Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru.

Yn dilyn trafodaethau hefo Cyfoeth Naturiol Cymru,  gwneuthum nifer o ymdrechion i rwystro y rheibwyr ond ar y cyfan profodd rhain yn aflwyddiannus.  Fel aeth y tymor bridio yn ei flaen fe aflonyddodd y môr-wennoliaid yn fwy-fwy ac fe grëwyd y nifer y nythod gweigion  ragor o gyfleodd o reibio gan frain a gwylanod mawr.  Cafwyd y rhan fwyaf o’r prif ddarn y cytref môr-wennoliaid ei adael erbyn 17ain o Fehefin ond, fe ymdrechodd môr-wennoliaid cyffredin, y Gogledd a’r bigddu nythu ar yr ynys leiaf yn y lagŵn.   Er bod yna ffens wedi eu chodi i amddiffyn yr adar, yn y diwedd fe adawodd yr adar hyn hefyd .
 
Nid yw rheibio ac aflonyddwch gan famaliaid y tir ac adar ar ffasiwn raddfa mor unigryw yng Nghemlyn neu gytrefi eraill; y digwyddiadau tebyg blaenorol yng Nghemlyn oedd yn 2007 a 2008.  Yr adeg hyn y prif “droseddwyr” oedd crehyrod a gwyddau.  Y peth pwysig nawr, fel yr oedd adeg hynny, y dylid Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru ragweld ac ymateb i’r bygythiad o reibio.  Fe fydd cynlluniau a mesuriadau  hir dymor i amddiffyn y cytref mewn lle cyn i’r môr-wennoliaid ddychwelyd yn y Gwanwyn o 2018.  Drwy gyd-weithio hefo mudiadau eraill gyda phrofiadau yn y maes hyn, fe fyddem yn gosod cyfres o fesurau mewn llaw er mwyn sicrhau y bydd môr-wennoliaid Cemlyn yn cael cyn gymaint o amddiffyniad ar siawns gorau o fridio a sydd bosib; wrth gwrs fe fydd y mesurau hyn  yn cael eu trwyddedu’n briodol ac wedi eu caniatáu gan Gyfoeth Natur Cymru fel y awdurdod statudol amgylcheddol a trwyddedu rhywogaeth .

​Wedi rhoi gorau i fridio mae oedolion y môr-wennoliaid nawr yn bwrw eu plu ac wedi symud i ffwrdd o Gemlyn .  Maent yn parhau i fwydo ar y heigiau o lymrïaid a silod mân o gwmpas arfordiroedd  Ynys Môn.  Yn yr wythnosau byr o’n Haf, mae’r nifer o bysgod o gwmpas arfordiroedd Ynys Môn yn rhoi nerth a maeth iddynt am y siwrnai hir i’r De.
​
Rydym yn gofyn i’n cymunedau arfordirol, pysgotwyr môr, cerddwyr ar Lwybr Arfordirol Môn a ein gwylwyr bywyd gwyllt gadw golwg allan am heidiau o fôr-wennoliaid pigddu – diddorol fydd gwybod ym mhle maent yn treulio amser cyn iddynt fudo i’r de am y gaeaf.    

Guest Blog by Alison - Swyddog Cymunedol y Môr-wennol gwridog       

  Er gwaetha’r tensiynau rheoli hyn, a gyda help Prosiect LIFE y Fôr-wennol Wridog, mae Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru wedi penderfynu parhau â thraddodiad Cemlyn o reolaeth ragweithiol a pharhau â’r gweithredu positif i wella cadernid môr-wenoliaid Cemlyn drwy ddarparu ‘rafftiau’ ar y môr-lyn. Mae’r rafftiau hyn yn efelychu cynefin nythu’r môr-wenoliaid ar yr esgair ac yn hafan ddiogel i gywion a rhieni fel ei gilydd – gan eu gwarchod rhag ysglyfaethwyr, aflonyddwch a lefelau’r dŵr yn newid. Mae’r rafftiau wedi’u hadeiladu o blastig wedi’i ailgylchu gyda haen o ro mân ar y top ac yn ddigon ysgafn i’w symud yn hawdd. Mae offer cynnal fertigol a thraws aelodau’n atal y gro mân rhag symud o gwmpas pan mae’n stormus ar y môr-lyn ac, i atal ysglyfaethwyr, mae ymylon uchel o bolycarbonad clir wedi cael eu hychwanegu. I osgoi defnydd gan wylanod Cemlyn ac adar ‘cynnar’ eraill nad oes cymaint o groeso iddynt, ni fydd staff YNGC yn angori’r rafftiau yn y môr-lyn nes ei bod yn amser i Fôr-wenoliaid y Gogledd a’r Môr-wenoliaid Cyffredin ddychwelyd. Bydd y defnydd o’r rafftiau’n cael ei fonitro drwy gydol 2017 gyda help y tîm o wirfoddolwyr sy’n cefnogi’r wardeniaid.     

Prif bwrpas y rafftiau yw helpu i greu cynefinoedd newydd a diogel i Fôr-wenoliaid y Gogledd a’r Môr-wenoliaid Cyffredin.  Er hynny, drwy helpu’r rhywogaethau hyn, ac yn enwedig y Fôr-Wennol Gyffredin, gobaith YNGC yw creu’r amodau sydd eu hangen ar gyfer dychweliad y Fôr-wennol Wridog, sydd â pherthynas yn aml (ac yn agos iawn yn achlysurol!) â’r Fôr-wennol Gyffredin.

‘O adeiladu ar eu cyfer, efallai y byddan nhw’n dod’.

Alison Brown, Swyddog Cymunedol y Môr-wennol gwridog