Cemlyn: Mae newyddion yn trafaelio yn cyflym yng nghymuned adarwyr

Mae newyddion yn trafaelio yn cyflym yn nghymuned yr adarwyr – newyddion drwg hyd yn oed yng hynt.  Yn Cemlyn mae hi ‘n dra ddistaw.
​
​Yn gynharach eleni ac yn dilyn amrediad o dymhorau bridio gwych,  gosodwyd Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru, gyda chymorth gan Prosiect LIFE y Môr-wennol wridog, rafftiau ar y lagŵn yng Nghemlyn.  Mesur gweithredol oedd hyn i annog y môr-wennol gyffredin, i amddiffyn adar bridio yn erbyn cael eu rheibio ac i leddfu “pwysa” ar y safle nythu gan fod nythfa’r môr-wennoliaid pigddu yn tyfu’n gyson.  Cynamserol roedd ein gobeithion cynnar am 2017 ac rydym yn dra siomedig i orfod adrodd, er y cychwyniad da, y bod 2017 wedi bod yn flwyddyn anodd dros ben ac mae’r môr-wennoliaid wedi gadael eu nythod ac wedi gwasgaru.
​
O ganol mis Mai ymlaen,  fe ddaeth hi yn amlwg fod yr ynysoedd yn y lagŵn yng Nghemlyn yn cael eu poenydio gan ddyfrgwn – rhywogaeth sydd , fel y môr-wennoliaid, yn elw o amddiffyniad llywodraethol gre.   Yn y dechrau targed yr ysglyfaethu oedd nythod y gwylanod penddu ond, fe oedd yr aflonyddwch a’r cynnwrf oedd wedi gael eu creu gan y rheibwyr hyn wedi cadw’r gwylanod ar môr-wennoliaid i ffwrdd o’r ynysoedd a’i nythod am gyfnod maith, yn aml ar nosweithiau gwlyb ac oer.  Mae ysglyfaethu cytunedig ac hir dymor o rywogaethau amddiffynnol gan rywogaethau amddiffynnol arall yn creu penbleth rheolaeth cymhleth i Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru.

Cemlyn (c) North Wales Wildlife Trust

Yn dilyn trafodaethau hefo Cyfoeth Naturiol Cymru,  gwneuthum nifer o ymdrechion i rwystro y rheibwyr ond ar y cyfan profodd rhain yn aflwyddiannus.  Fel aeth y tymor bridio yn ei flaen fe aflonyddodd y môr-wennoliaid yn fwy-fwy ac fe grëwyd y nifer y nythod gweigion  ragor o gyfleodd o reibio gan frain a gwylanod mawr.  Cafwyd y rhan fwyaf o’r prif ddarn y cytref môr-wennoliaid ei adael erbyn 17ain o Fehefin ond, fe ymdrechodd môr-wennoliaid cyffredin, y Gogledd a’r bigddu nythu ar yr ynys leiaf yn y lagŵn.   Er bod yna ffens wedi eu chodi i amddiffyn yr adar, yn y diwedd fe adawodd yr adar hyn hefyd .
 
Nid yw rheibio ac aflonyddwch gan famaliaid y tir ac adar ar ffasiwn raddfa mor unigryw yng Nghemlyn neu gytrefi eraill; y digwyddiadau tebyg blaenorol yng Nghemlyn oedd yn 2007 a 2008.  Yr adeg hyn y prif “droseddwyr” oedd crehyrod a gwyddau.  Y peth pwysig nawr, fel yr oedd adeg hynny, y dylid Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru ragweld ac ymateb i’r bygythiad o reibio.  Fe fydd cynlluniau a mesuriadau  hir dymor i amddiffyn y cytref mewn lle cyn i’r môr-wennoliaid ddychwelyd yn y Gwanwyn o 2018.  Drwy gyd-weithio hefo mudiadau eraill gyda phrofiadau yn y maes hyn, fe fyddem yn gosod cyfres o fesurau mewn llaw er mwyn sicrhau y bydd môr-wennoliaid Cemlyn yn cael cyn gymaint o amddiffyniad ar siawns gorau o fridio a sydd bosib; wrth gwrs fe fydd y mesurau hyn  yn cael eu trwyddedu’n briodol ac wedi eu caniatáu gan Gyfoeth Natur Cymru fel y awdurdod statudol amgylcheddol a trwyddedu rhywogaeth .

Sandwich terns at Cemlyn (c) North Wales Wildlife Trust

​Wedi rhoi gorau i fridio mae oedolion y môr-wennoliaid nawr yn bwrw eu plu ac wedi symud i ffwrdd o Gemlyn .  Maent yn parhau i fwydo ar y heigiau o lymrïaid a silod mân o gwmpas arfordiroedd  Ynys Môn.  Yn yr wythnosau byr o’n Haf, mae’r nifer o bysgod o gwmpas arfordiroedd Ynys Môn yn rhoi nerth a maeth iddynt am y siwrnai hir i’r De.
​
Rydym yn gofyn i’n cymunedau arfordirol, pysgotwyr môr, cerddwyr ar Lwybr Arfordirol Môn a ein gwylwyr bywyd gwyllt gadw golwg allan am heidiau o fôr-wennoliaid pigddu – diddorol fydd gwybod ym mhle maent yn treulio amser cyn iddynt fudo i’r de am y gaeaf.    

Guest Blog by Alison - Swyddog Cymunedol y Môr-wennol gwridog